Το 1878 κατά το Συνέδριο του Βερολίνου, οι Ιταλοί συνέβαλαν στον περιορισμό των Ελληνικών συνόρων μέχρι τον Άραχθο. Το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου παρέμεινε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Η Ελληνική Ήπειρος ,η «αρχέγονος Ελλάς» είχε να αντιμετωπίσει , εκτός της Τουρκικής δυναστείας και τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις της Ιταλίας και της Αυστρίας  (της παλαιάς Αυστροουγγαρίας) οι οποίες με την προπαγάνδα και την ανθελληνική πολιτική τους, καθιστούσαν δυσκολότατη , αν όχι ανέφικτη, την ευτυχή και δίκαιη λύση του Ηπειρωτικού ζητήματος.

Οι Ιμπεριαλιστές Ιταλοί πολιτικοί από τον Κρίσπι και Τζιολίττι  μέχρι και τον Μουσολίνι υπέθαλψαν και ενίσχυσαν τις τερατώδεις αξιώσεις των Αλβανών σοβινιστών , αποβλέποντας στη διείσδυση της Ιταλίας και την επέκτασή της προς ανατολάς, στον Βαλκανικό χώρο. Γι αυτούς η Αλβανία έφθανε μέχρι την Πρέβεζα και πλαστογραφούνταν οι χάρτες, που παρουσίαζαν την Ήπειρο ως Αλβανική επαρχία.

Χρονολόγιο και ντοκουμέντα του Βορειοηπειρωτικού  αγώνα

• 5/11/1912. ένα μήνα μετά την έναρξη των βαλκανικών πολέμων  ο Χειμαριώτης αξιωματικός χωροφυλακής, Σπύρος Σπυρομήλιος – με εντολή της Ελληνικής κυβέρνησης-με το εθελοντικό σώμα που είχε συγκροτήσει στην Κέρκυρα, ελευθερώνει απ τον Τουρκικό ζυγό , τη Χειμάρα και τη γύρω περιοχή. (Λίγες μέρες αργότερα ,με Ιταλική παρότρυνση –ο αλβανός φύλαρχος Ισμαήλ Βλιώρας , κήρυξε στην Αυλώνα -18/11/1912-την ανεξαρτησία της Αλβανίας. Το ίδιο έπραξε και ο Εσσάτ πασάς στο Δυρράχιο, με υποκίνηση της Αυστρίας.
• 7/12/1912.  Ο Ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Κορυτσά.
• 27/12/1912.   Η Πρεσβευτική διάσκεψη του Λονδίνου, επιφορτισμένη με τη ρύθμιση των εδαφικών μεταβολών των εμπολέμων, αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Αλβανίας και την πρώτη κυβέρνησή της.
• 4/3/1913. Ο Ελληνικός στρατός ελευθερώνει το Αργυρόκαστρο, την Πρεμετή  και τους Αγίους Σαράντα.(η προέλαση των Ελληνικών δυνάμεων προς τον Αυλώνα  ανεκόπη από την  Ιταλία και αντέδρασε λυσσωδώς στην ένωση της Β. Ηπείρου με την Ελλάδα)
• 29/7/1913. Οι έξι μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, και Αυστροουγγαρία, υπογράφουν στο Λονδίνο Πρωτόκολλο που αναθέτει στη  Διεθνή Επιτροπή τον προσδιορισμό των συνόρων του νέου Αλβανικού κράτους για την περιοχή της Κορυτσάς μέχρι το Ακρωτήριο Στύλο.
• Οκτώβριος 1913. Η Διεθνής Επιτροπή επισκέπτεται πόλεις και χωριά της Βορείου Ηπείρου προκειμένου να καθορίσει τον Εθνολογικό χαρακτήρα της περιοχής , λαμβάνοντας υπόψη μόνο την «εις την οικία ομιλούμενη  γλώσσα » κι όχι την εθνικότητα η τη θέληση των κατοίκων.
• 17/12/1913. Με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας καθορίζονται τα σύνορα Ελλάδος και Αλβανίας,  Η ως τότε ενιαία Ήπειρος διχοτομείται και ολόκληρο το βόρειο τμήμα  της παραχωρείται στους Αλβανούς.
• 31/1/1914. Οι Πρέσβεις των Μεγάλων δυνάμεων στην Αθήνα απαιτούν από την Ελληνική κυβέρνηση την άμεση αποχώρηση του Ελληνικού στρατού απ τα εδάφη της Βορείου Ηπείρου που παραχώρησαν στην Αλβανία απειλώντας πως σε περίπτωση άρνησης δεν θα επέτρεπαν την προσάρτηση στην Ελλάδα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.






• 17/2/1914 Ο Ελληνικός πληθυσμός της Β. Ηπείρου επαναστατεί και κηρύσσει τη Β. Ήπειρο αυτόνομη πολιτεία , με πρωτεύουσα το Αργυρόκαστρο.
• 17/5/1914. Οι Μεγάλες δυνάμεις, η Αλβανία και η Ελλάδα, υπογράφουν το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, το οποίο αναγνωρίζει την Αυτονομία της Β. Ηπείρου, τον Ελληνικό χαρακτήρα της  και κατοχυρώνει πλήρως τη θρησκευτική, γλωσσική και εκπαιδευτική ελευθερία.
• Αύγουστος 1914. Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη αρχίσει και οι δυνάμεις της Αντάντ , δίνουν εντολή στην Ελλάδα να καταλάβει στρατιωτικά τη Βόρεια Ήπειρο και να επιβάλλει την τάξη.
• Οκτώβριoς 1914. Τα Ελληνικά στρατεύματα , με τη συγκατάθεση της Ιταλίας, ανακαταλαμβάνουν τη Β. Ήπειρο.
• 6/12/1915 Διεξάγονται στη Β. Ήπειρο οι πρώτες ελεύθερες βουλευτικές  εκλογές.  Δεκαπέντε Βορειοηπειρώτες βουλευτές συμμετείχαν στη Βουλή των Ελλήνων κατά τη Σύνοδο του 1916.
• Αύγουστος 1916. Η Ιταλία καταλαμβάνει στρατιωτικά την Ήπειρο μέχρι τα Ιωάννινα. Ανατρέπει το αυτόνομο καθεστώς της Β. Ηπείρου και αποπέμπει τον Επίσκοπο Αργυρικάστρου, Βασίλειον.
• 16Δεκεμβρίου 1916. Ο Γάλλος διοικητής στρατηγός Ντεσουάν , κυρύσσει την Κορυτσά  και την περιοχή της «αυτόνομη επαρχία», διοικούμενη από τους Αλβανούς και προστατευόμενη από τις Γαλλικές στρατιωτικές αρχές.
• Ιούνιος 1917 Ο Ιταλός φρούραρχος του Αργυροκάστρου κηρύσσει την Αλβανική ανεξαρτησία, υπό την Ιταλική προστασία και εγγύηση.
• 28/11/1919. Ο  Ισμαήλ Κεμάλ Βλιώρα Μπέης του Αυλώνος, παρακινούμενος από τη Ιταλία και την Αυστρία, κηρύσσει την ανεξαρτησία της Αλβανίας.
• 17/5/1920. Η  Αμερικανική Γερουσία, κάνοντας δεκτή την πρόταση του Γερουσιαστή Λοτζ , εκδίδει ψήφισμα που αναφέρει πως η Β. Ήπειρος , συμπεριλαμβανομένης και της Κορυτσάς , πρέπει να παραχωρηθεί στην Ελλάδα.
• 25/7/1921 Η Αλβανία ζητά απ΄την Κ. τ. Ε να επιληφθεί του ζητήματος των συνόρων της με τα γειτονικά κράτη. Το Συμβούλιο της Κ. τ. Ε παραπέμπει την επίλυση του ζητήματος στη συνδιάσκεψη της Ειρήνης.
• 9/11/1921  Η Πρεσβευτική Διάσκεψη των Παρισίων αποφασίζει τον καθορισμό των  Ελληνοαλβανικών συνόρων όπως αυτά είχαν χαραχθεί με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας. Τα Ελληνικά στρατεύματα διατάσσονται να συμμορφωθούν με την παραπάνω ρύθμιση.
• 7/4/1939 Η Φασιστική Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία. Οι Ιταλικές αρχές επιδίδονται σε συλλήψεις και εκτοπίσεις χιλιάδων Ελλήνων της Β. Ηπείρου.
• 28/10/1940 Η Ιταλία επιτίθεται απρόκλητα κατά της Ελλάδος. Ο Ελληνικός στρατός εντός πέντε εβδομάδων απελευθερώνει για Τρίτη φορά, την Β. Ήπειρο
• Απρίλιος 1941. Ο Γερμανικός στρατός εισβάλλει στο Ελληνικό έδαφος. Η Β. Ήπειρος περνάει για μια ακόμη φορά στα χέρια του άξονα
• Νοέμβριος 1944 Ο ηττημένος γερμανικός στρατός αποχωρεί και η Β. Ήπειρος επανέρχεται στα χέρια της κουμουνιστικής πλέον  Αλβανίας
• 29/8/1946 Η Γερουσία των Η.Π.Α για μια ακόμη φορά υποστηρίζει την παραχώρηση της Β. Ηπείρου στην Ελλάδα
• 30/8/1946 Ο ΟΗΕ  επανεξετάζει το βορειοηπειρωτικό. Κατόπιν αντιδράσεως του Μολότοφ , υπουργού εξωτερικών της ΕΣΣΔ, το θέμα παραπέμπεται στο συμβούλιο των τεσσάρων Υπουργών Εξωτερικών (Αγγλίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Η.Π.Α).  Στη διάσκεψη των 4 Υπουργών των Εξωτερικών στη Νέα Υόρκη συμφωνήθηκε ότι η απόφαση για τη Β. Ήπειρο θα ληφθεί μετά την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης με την Αυστρία.
• Στις 10 Φεβρουαρίου 1947, υπογράφτηκε η Συνθήκη Ειρήνης με την Ιταλία (γνωστή ως Συνθήκη των Παρισίων). Σ’ αυτήν ΔΕΝ περιλήφθηκε όρος για την εδαφική ακεραιότητα της Αλβανίας (όπως επιδίωκαν τα κράτη του ανατολικού μπλοκ) μετά από εντονότατη αντίδραση της Ελλάδας η οποία πρότεινε μόνο την αναγνώριση της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας της Αλβανίας.
  Στις συζητήσεις για την υπογραφή της Συνθήκης, ο Τσαλδάρης «επικεφαλής της εθνικής αντιπροσωπείας, θα αποσαφηνίσει από το βήμα της Συνδιάσκεψης ότι διατηρεί ακέραιες τις επιφυλάξεις του μέχρις ότου το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα ρυθμιστεί κατά τρόπο δίκαιο» (Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1830-1981).
  Επίσης, πέτυχε να καταχωρηθεί στα πρακτικά η εξής δήλωση: «Προς αποφυγή πάσης αμφιβολίας, η αντιπροσωπεία της Ελλάδος δηλώνει ότι η Ελληνική Κυβέρνηση, προσυπογράφουσα την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Αλβανίας, δεν θα εγκαταλείψει σε καμία περίπτωση και με κανέναν όρο τα προαιώνια και απαράγραπτα δικαιώματά της επί ενός ελληνικού εδάφους, το οποίο το αίμα των παιδιών της ένωσε με την Μητέρα πατρίδα, διατηρούσα στο ακέραιο τις επιφυλάξεις της μέχρι το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα να διακανονισθεί κατά τρόπο σύμφωνο με την δικαιοσύνη».
  (Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΓΝΩΣΤΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
• 15 Μαΐου 1955 υπογράφηκε  η  συνθήκη  Ειρήνης με την Αυστρία , αλλά το Βορειοηπειρωτικό παραμένει ακόμα εκκρεμές.

*Dr Χρίστος Αναστασίου Λιόλιος

Καρδιολόγος –Παθολόγος

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής  Πανεπιστημίου Αθηνών